Vườn quốc gia Cúc Phương là một rừng nguyên sinh với hai núi đá sừng sững chạy theo hướng Tây Bắc- Đông Nam, khép kín được tiếp giáp với ba tỉnh Ninh Bình, Hoà Bình và Thanh Hoá tạo thành các lối chắn ngang tạo thành nhiều hang động đẹp như động Trăng Khuyết, hang con Moong, động Thanh Minh và động Người Xưa.

Lối vào động Người Xưa. Ảnh: Bảo Ngọc

Đến thăm động Người Xưa, du khách đi từ cửa rừng Cúc Phương khoảng 4km, đi bộ trên cây cầu dài hơn 100m đến chân dãy núi đá vôi và leo lên với độ cao khoảng 50m, vượt qua trên 200 bậc đá tới. Động có diện tích khoảng 30 m2, có 3 ngăn, rộng và thoáng. Trong động có nhiều nhũ đá, khi gõ vào phát ra những âm thanh như tiếng cồng, tiếng chiêng của người Mường. Dân địa phương ở đây còn gọi là hang Ma, vì theo truyền thuyết, xưa kia vào những buổi chiều tà, ma thường hiện ra lũ lượt kéo nhau xuống lấy nước. Phải chăng đây là hình ảnh của một thời người nguyên thuỷ đã từng sống ở đây? Lần theo truyền thuyết đó và căn cứ vào những hiện vật tìm thấy ở hang. Năm 1966, Viện Khảo cổ học Việt Nam phối hợp với Vườn Quốc gia Cúc Phương và được sự giúp đỡ của các chuyên gia người Đức đã tiến hành khai quật hang động này. Qua khai quật cho thấy tại đây có một tầng văn hoá rất phong phú, đa dạng gồm có ốc suối, ốc núi, xương răng động vật như vượn, khỉ, gấu, lợn rừng, hươu, nai…

Bên trong động Người Xưa. Ảnh: Bảo Ngọc

Cùng với đó còn phát hiện được những công cụ lao động như rìu đá, dao cắt bằng đá và than tro dày gần 2m. Có thể thấy nguồn sống của người nguyên thuỷ ở đây chủ yếu là săn bắt và hái lượm làm thức ăn rồi vứt bỏ lại. Đồng thời họ cũng biết chế tạo ra những dụng cụ sinh hoạt và công cụ lao động thô sơ bằng đá để tồn tại. Ngoài ra, đoàn khảo sát còn phát hiện ra những hiện vật bằng đất nung như đồ đựng, nồi vò được nặn bằng tay và chế tạo bằng bàn xoay được trang trí hoa văn vặn thừng, văn ấn vết lõm hình trăng khuyết. Điều đặc biệt ở đây hang động này không chỉ là nơi cú trú mà còn là khu mộ táng của người nguyên thuỷ. Đoàn khảo cổ học đã khai quật được 3 ngôi mộ cổ chôn theo tư thế nằm co, ngồi xổm với các bộ xương người đã hoá thạch còn khá nguyên vẹn. Bằng phương pháp phân tích các bon phóng xạ C14, các nhà khảo cổ đã xác định bộ xương cách chúng ta ngày nay khoảng 7.500 năm. Thi hài người nguyên thuỷ được chôn xung quanh kè đá hộc, đáy rải đá răm và có mộ được rắc thổ hoàng và hầu hết các mộ này đều được quàn gần bếp lửa. Có lẽ người xưa đã có ý niệm về thế giới bên kia, họ đã chôn theo người chết một số công cụ sinh hoạt và đồ trang thức bằng vỏ nhuyễn thể. Đây là lối cấu trúc mộ cổ đầu tiên được phát hiện trong các di chỉ thuộc nền văn hoá Hoà Bình và cũng là ý niệm sơ khai về tín ngưỡng tôn giáo nguyên thuỷ. Động Người Xưa là một hang động khô mang đặc trưng của núi đá vôi, không khí ở đây rất mát mẻ, thoáng đãng, đây cũng là lý do vì sao người nguyên thuỷ đã chọn hang động này làm nơi sinh sống.

Biểu diễn cồng chiêng tại động Người Xưa. Ảnh: Bảo Ngọc

Động Người Xưa còn có một ngăn giữa hẹp, tối và ẩm thấp, không thấy dấu tích của người xưa nhưng đặc biệt ở đây có rất nhiều dơi, chính vì vậy hang động này còn có một tên khác nữa là hang Đắng. Qua điều tra, các nhà khoa học đã nhận định đây là hang động có số lượng loài dơi sinh sống nhiều nhất trên thế giới với 19 loài. Ngăn trong của động cũng tối và ẩm, có rất nhiều nhũ đá đẹp được người dân địa phương tưởng tượng hình mẹ bồng con, buồng cô dâu, hình muông thú… Ở ngăn này có nhóm nhũ đá được ví như một bộ đàn đá. Khi tham quan xong động, trên đường trở ra, du khách có thể qua 3 cầu thang sắt để lên tầng trên của động, trên vách đá và vòm hang có nhiều những đốm trắng, tròn và sáng…

 Hiện nay, Vườn Quốc gia Cúc Phương đang thu hút rất nhiều khách du lịch trong và ngoài nước đến tham quan du lịch, nghỉ dưỡng và còn được khám phá những điều lý thú, bí ẩn về di tích khảo cổ của con người đó là động Người Xưa. Đây là một trong những di tích lịch sử để minh chứng cho sự phát triển của loài người, một di sản quý nằm trong khu rừng nguyên sinh Cúc Phương cần được bảo tồn và phát huy giá trị.

Bảo Ngọc